КАМЕРАЛ СОЛИҚ ТЕКШИРУВИДАГИ НИЗОЛАР

Мамлакатимизда олиб борилаётган кенг кўламли ислоҳатларнинг натижасида Ўзбекистон Республикасида давлат бюджетига салмоқли ҳисса қўшувчи солиқ соҳасида ҳам сезиларли ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг янги таҳрири қабул қилиниб, 2020 йил 1 январдан бошлаб амалга киритилди.

Маъмурий судлар фаолиятида камерал солиқ текшируви натижасида қабул қилинган қарорлар ва солиқ органи ходимларининг хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ низолар 2022 йилнинг дастлабки олти ойида кўпайганлигига гувоҳ бўлишимиз мумкин.

Аксарият ҳолларда ариза талаблари қаноатлантирилиб, қарорлар ҳақиқий эмас, хатти-ҳаракатлар қонунга хилоф деб топилмоқда. Амалиётдан келиб чиқиб хулоса қилишимиз мумкинки, уларнинг аксариятида камерал солиқ текшируви билан боғлиқ низолар бўлганлиги сабабли айнан камерал солиқ текширувига оид қонунчилик асосларига тўхталсак.

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 137-моддаси солиқ текширувларини тартибга солувчи нормаларни ўз ичига олиб, учта турга: камерал солиқ тешируви, сайёр солиқ текшируви ва солиқ аудитига бўлинади. 138-моддаси эса айнан камерал солиқ текширувига аталган. Унга кўра, камерал солиқ текшируви солиқ тўловчи (солиқ агенти) томонидан тақдим этилган солиқ ҳисоботини, молиявий ҳисоботни, шунингдек солиқ тўловчининг фаолияти тўғрисида солиқ органида мавжуд бўлган бошқа ҳужжатлар ҳамда маълумотларни таҳлил қилиш асосида солиқ органи томонидан ўтказилади.

Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 29 декабрдаги                                     ЎРҚ-741-сонли Қонуни билан Солиқ кодексининг айнан 138-моддасига қўшимча ва ўзгартишлар киритилиб, солиқ органлари камерал солиқ текшируви ўтказилиши бошлангунига қадар текширувдан олдинги таҳлилни ўтказиши мумкинлиги белгиланди. Ўз ўрнида савол туғилади, текширувдан олдинги таҳлилнинг ўзи нима? 

Текширувдан олдинги таҳлил — тақдим этилган солиқ ҳисоботини ва солиқ тўловчининг фаолияти тўғрисидаги бошқа ахборотни солиқ органлари томонидан ахборот тизимларидан фойдаланган ҳолда, солиқ тўловчининг иштирокисиз ўтказиладиган автоматлаштирилган таҳлилдир. Агар текширувдан олдинги таҳлил чоғида солиқ органи томонидан тақдим этилган солиқ ҳисоботида солиқ органида мавжуд бўлган маълумотлар билан тафовутлар ва (ёки) хатолар аниқланса, солиқ тўловчига солиқ тўловчининг шахсий кабинети орқали солиқ ҳисоботига тегишли тузатишлар киритиш тўғрисидаги хабарнома юборилади. Солиқ тўловчи тегишли тузатишлар киритиш тўғрисидаги хабарнома олинган кундан эътиборан ўн кунлик муддатда аниқлаштирилган солиқ ҳисоботини ёки аниқланган тафовутларнинг асосномасини тақдим этиши шарт. Бундай мажбуриятнинг бажарилмаганлиги солиқ органи томонидан солиқ тўловчида камерал солиқ текширувини тайинлаш учун асос бўлади.

Бир сўз билан айтганда, мазкур таҳлил камерал солиқ текширувидан олдинги ҳолат бўлиб, солиқ тўловчига ҳисоботдаги тафовутларни яна бир бор аниқлаштириш, йўл қўйилган камчиликларни бартараф этган ҳолда қонун бузилиш ҳолатларини олдини олишга қаратилган фаолият ҳисобланади.

Зеро, тадбиркорлик субъектлари ва солиқ органлари ўртасида келиб чиқаётган низоларнинг асосини ҳам айнан шу ҳисоботлардаги тафовутларни ўзгартириш билан боғлиқ ҳаракатлар натижасида келиб чиқаётганлиги муҳокамамизга сабаб бўлоқда.

Шунингдек, 138-модданинг йигирма иккинчи қисми ҳам янги таҳрирда қабул қилиниб, қўшилган қиймат солиғи суммаси ўрнини қоплашга нисбатан камерал солиқ текшируви солиқ тўловчи томонидан солиқ даври учун солиқ ҳисоботи тақдим этиш чоғида солиқ органлари қўшилган қиймат солиғининг салбий суммаси ўрнини қоплаш (қайтариш) тўғрисида хабардор қилинган кундан эътиборан олтмиш кун ичида солиқ органининг буйруғисиз, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади. Қўшилган қиймат солиғи суммаси ўрнини қоплашга нисбатан камерал солиқ текшируви натижаларига кўра солиқ ҳисоботига ўзгартишлар киритиш ҳақидаги талабнома ёзиб берилмаслиги белгиланди.