Қонун ва суд олдидаги

Қонун ва суд олдидаги
тенглик

Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун ва суд олдида тенгдир. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар ҳам қонун ва суд олдида тенгдир.

Суд ҳужжатларининг

Суд ҳужжатларининг
мажбурийлиги

Суд ҳужжатлари барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар учун мажбурийдир ҳамда Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ижро этилиши шарт.

Суд ҳокимиятининг

Суд ҳокимиятининг
мустақиллиги

Судьялар мустақилдирлар, фақат қонунга бўйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил ҳолда иш юритади.

Электрон почта манзил:

m.toshkent@sud.uz

Фуқаролар қабулхонаси:

(55) 501-11-14 (03027)

Манзил:

Тошкент ш. Юнусобод тумани, Амир Темур шоҳ кўчаси 118а-уй

Интерактив хизматлар

Статистик маълумотлар

Статистик маълумотлар

Ўзбекистон Республикаси Олий Судининг республика судлари фаолиятига доир статистик маълумотлар базаси

Ўтиш
Cуд қарорлари тўплами

Cуд қарорлари тўплами

Судлар бўйича барча якуний суд қарорларини тўлиқ ёки шахссизлантирилган матнда ушбу ҳавола орқали билиб олинг.

Ўтиш
Давлат божи калькулятори

Давлат божи калькулятори

Бу хизмат тури судларга мурожаат қилишда тўланиши лозим бўлган давлат божи миқдорини аниқлашда яқиндан ёрдам беради.

Ўтиш
image
image
image
image
image
image

Электрон суд хизматлари

MY.SUD.UZ - суд хизматларидан фойдаланишнинг инновацион, ишончли ва қулай йўли

Мурожаат

Судга тўғридан - тўғри электрон шаклда мурожаат йўллаш.

Электрон тўлов тизими

Барча судларда фуқаролар томонидан амалга ошириладиган барча тўловларни тўлашнинг ягона электрон тизими.

Видеоконференц алоқа

Масофадан туриб суд мажлисида иштрок етиш

Мажлислар жадвали

Суд мажлислари жадвали билан танишиш – судларда ишларни суд мажлисида кўриб чиқишга тайинланган санаси ва вақти ҳақида онлайн тарзда хабардор бўлиб бориш имконини беради.

Давлат божи калькулятори

Бу хизмат тури судларга мурожаат қилишда тўланиши лозим бўлган давлат божи миқдорини аниқлашда яқиндан ёрдам беради.

Мурожаат намуналари

Фуқаролар судларга мурожаат қилишда ҳужжатларнинг тайёр намуналаридан мутлақо бепул фойдаланиш имконияти

image

MY.SUD.UZ

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг интерактив хизматлари портали

ўтиш

Сўнгги янгиликлар

17Fev Янгиликлар

Бугун Олий суд раиси Бахтиёр Исломов раислигида Ўзбекистон Республикаси маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштириш бўйича идоралараро комиссиясининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди.

         Қайд этилганидек, кейинги йилларда амалга оширилган ислоҳотлар туфайли одил судлов соҳасида катта ўзгаришлар юз берди.

    Муҳим ислоҳотлардан бири бу оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларни кўриб чиқишга ваколатли бўлган янги суд тизимининг шакллантирилиши, яъни маъмурий судларни ташкил этиш бўлди.

   Ушбу судларнинг асосий вазифалари сифатида давлат органларининг ноқонуний қарорлари ва мансабдор шахсларнинг ҳаракатидан (ҳаракатсизлик) шахсни ишончли ҳимоя қилиш белгиланди.

     Натижада аҳоли манфаатларига зарар етказаётган минглаб ғайриқонуний ҳужжатлар бекор қилинди.

        Давлат органлари ва мансабдор шахслар томонидан фуқароларнинг бузилган ҳуқуқлари ва эркинликлари маъмурий судларда тикланди.

    Мисол учун, 2017-2024 йилларда маъмурий судлар томонидан 102 мингдан ортиқ ишлар кўрилган бўлса, шунда уларга киритилган аризаларнинг 61 мингга яқини ёки 60 фоизи қаноатлантирилган.

       Ўтган йилнинг ўзида ушбу кўрсаткич 41 фоизни ташкил этиб, 15 мингдан ортиқ ишлардан 7 мингга яқин талаблар қаноатлантирилган.

      Йиғилишда таъкидланганидек, кейинги 8 йилда маъмурий судлар фаолиятини такомиллаштириш бўйича бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилиниб, маъмурий судлар соҳасига фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини янада ишончли ҳимоя қилишга қаратилган янги институтлар киритилди.

       Хусусан, маъмурий суд ишларини «суднинг фаол иштироки» тамойили асосида олиб борилиши белгиланди, шунингдек ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тадбиркорлик субъектига оммавий-ҳуқуқий муносабатдан келиб чиқадиган низо билан бирга унга сабабий боғланишда бўлган зарарни ундириш талаби билан маъмурий судга мурожаат қилиш ҳуқуқи тақдим этилди.

       Яна бир муҳим ислоҳотлардан бири – маъмурий судларнинг қарорлари давлат органлари ёки ташкилотлари томонидан ижро қилинмаган тақдирда, уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан суд жарималарини қўллаш, такроран ижро қилинмаганлиги учун суд жаримасини оширилган миқдорда қўллаш қоидаси белгиланганлиги бўлди.

     Шу билан бирга, оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича тарафлар ўртасида келишувга эришиш механизмлари жорий қилинди.

      Ушбу ислоҳот туфайли тарафларга низони ортиқча вақт ва харажатларсиз тинч йўл билан ҳал этиш имконияти тақдим этилди.

Амалга оширилган салмоқли ислоҳотларнинг мантиқий давоми сифатида жорий йилининг 30 январида Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишнинг замонавий механизмларини жорий этиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори қабул қилинди.

     Унга кўра қарори, ҳаракати (ҳаракатсизлик) устидан шикоят қилинаётган давлат органи мансабдор шахси ёки унинг вакили суд мажлисида мажбурий иштирок этишини таъминлаш белгиланди.

      Шунингдек, маъмурий суд иш юритувида дастлабки эшитув институтларини жорий этиш бўйича топшириқлар берилди.

       Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштириш концепцияси тасдиқланиб, ушбу концепцияда белгиланган вазифаларни амалга ошириш бўйича идоралараро комиссия таркиби белгиланди.

   Ўтказилган йиғилишда Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликни такомиллаштириш бўйича идоралараро комиссиянинг иш режаси ҳамда вазифалари тақсимоти муҳокама этилиб, тасдиқланди.

12Fev Янгиликлар

ДАВЛАТИМИЗ РАҲБАРИНИНГ ТОПШИРИҒИГА АСОСАН РЕСПУБЛИКА ИШЧИ ГУРУҲИ ТОМОНИДАН ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ, ВИЛОЯТЛАР ВА ТОШКЕНТ ШАҲРИ МАҲАЛЛАЛАРИДА АҲОЛИ МУАММОЛАРИНИ ЎРГАНИШ ВА ҲАЛ ЭТИШ ВА АМАЛИЙ ЁРДАМ КЎРСАТИШ БЕЛГИЛАНГАН

Шу мақсадда бугун Олий суд раҳбариятининг Яшнобод туманида сайёр қабули ўтказилди.

Сайёр қабулда Олий суд раисининг биринчи ўринбосари И. Муслимов, Аппарат раҳбари А. Холмахматов, Олий суд судьялари Н. Расулов, О. Назаров ва Тошкент шаҳар судлари раҳбарияти томонидан 101 нафар фуқаро қабул қилинди.

Фуқароларнинг 72 та жиноят, 27 та фуқаролик ва 2 та иқтисодий судлов юзасидан берилган мурожаатлари ўрганилди.

Мурожаатларнинг 48 таси жойида ижобий ҳал этилиб, 63 таси бўйича ҳуқуқий тушунтириш берилди.

Мурожаатлари ижобий ҳал қилинган 14 нафар фуқаро томонидан сайёр қабулда Ўзбекистон Республикаси Президентига миннатдорчилик билдирилиб, ёзма ташаккурномалар тақдим этилди.

10Fev Янгиликлар

ТОШКЕНТ ШАҲАР СУДИ ТАДБИРЛАР ЗАЛИДА ПОЙТАХТ СУДЛАРИНИНГ 2024 ЙИЛ ФАОЛИЯТ ЯКУНЛАРИГА БАҒИШЛАНГАН МАТБУОТ АНЖУМАНИ БЎЛИБ ЎТДИ

         Унда Тошкент шаҳар суди раиси Э.Ходжакулов, Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси У.Алмамедов, Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосарлари – судлов ҳайъати раислари Б.Исламов, И.Алимов, М.Мирзажонов ҳамда жамоатчилик ва оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этишди.

          Тошкент шаҳар маъмурий судлари томонидан ўтган йили биринчи инстанция судига жами 3 025 та ариза(шикоят)лар келиб тушган бўлиб, шундан 265 таси қабул қилиш рад этилган, 246 таси қайтарилган, 2 480 таси иш юритувга қабул қилиниб, кўриб тамомланган. Кўриб тамомланган жами 2 480 та ишнинг 1 051 таси қаноатлантирилган, 947 таси рад қилинган, 319 таси иш юритишдан тугатилган. Тошкент шаҳар маъмурий судлари томонидан ўтган йилда жами 472 та хусусий ажрим чиқарилган, шундан 24 та хусусий ажрим бўйича мансабдор шахсларга интизомий жазо чоралари қўлланилган.

Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судлари томонидан 2024 йил давомида 12.038 нафар шахсга нисбатан 9.886 та жиноят ишлари кўриб тамомланган. Судлар томонидан ўтган йили 115 нафар шахсга нисбатан оқлов қарорлари чиқарилган, 2.577 ҳолатда тергов органи томонидан асоссиз қўйилган моддалар айбловдан чиқарилган.

         Фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш борасида Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича судлари томонидан жами 287.216 та ишлар ҳал қилинган бўлиб, бу республика судларида кўрилган жами 1.497.173 та ишларнинг 19.2 фоизини ташкил этган.

Кўрилган ишларнинг 67.580 таси фуқаролик ишлари, 195.838 таси суд буйруқлари, 23.649 таси материал ва 149 таси ҳакамлик судларининг ҳал қилув қарорлари билан боғлиқ ишлардан иборат.

          Тошкент шаҳар иқтисодий судлари томонидан 128 810 таси мурожаат иш юритишга қабул қилиниб, шунинг 124 964 таси кўриб чиқилган, 119 589  таси бўйича даъво талаби қаноатлантирилган, 2 823 таси бўйича даъво талабини қаноатлантириш рад этилган.

          Матбуот анжуманида журналистлар ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олдилар.

8Yan Янгиликлар

Маъмурий тартиб таомилларнинг мутаносиблик принципининг келиб чиқиши, аҳамияти ва моҳияти.

     Қонун чиқарувчи давлат ҳокимияти органига барча қарорларни олдиндан айтиб бера олмайди, чунки у келажакни олдиндан кўра олмайди ва ҳар бир алоҳида ҳолатни адолатли ҳал қилиш учун зарур бўлган маълумотларни била олмайди, ва шунинг учун ҳам маъмурий ихтиёрийлик (дискрецион ваколат) муқаррар равишда зарур.

     “Бизга маъмурий мослашувчанлик (гибкость) ва дискрецияни беринг” деб айтган эди 1880 йилда оммавий маъмурчиликнинг (public administration) “ота”си ҳисобланган Вудро Вильсон (Woodrow Wilson).

     Қонунчилигимизга мутаносиблик принципи Ўзбекистон Республикасининг 08.01.2018 йилда қабул қилинган “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги Қонуни (кейинги ўринларда Қонун деб юритилади) қабул қилиниши муносабати билан кириб келди.

     Қонуннинг 7-моддасига кўра, маъмурий иш юритиш жараёнида жисмоний ва юридик шахсларга кўрсатиладиган таъсир чоралари маъмурий орган томонидан кўзланган қонуний мақсадга эришиш учун мос ва етарли бўлиши ҳамда манфаатдор шахсларга имкон қадар қийинчилик туғдирмаслиги керак.

     Принцип муқаддам қонунчилик ҳужжатларида назарда тутилмаган бўлиб, соҳада янги принцип ҳисобланади.

          У маъмурий процедуралар принциплари ичида энг муҳими ҳисобланади.

   Мутаносиблик принципининг янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилиши (20-модда 4-қисми), унинг соҳавийдан соҳалараро принцип тоифасига ўтишига сабаб бўлди.

        Рус ҳуқуқшуноси К.Давидов ушбу принципни муҳим, универсал принципларни қаторига қўшиш мумкин деб ҳисоблайди. Принцип қонунийлик ва мақсадга мувофиқлик (оқиллик) (целесобразность (разумность)) принциплари уйғунлиги асосида юзага келган деган фикрни илгари суради .

    Мутаносиблик принципининг асосчиси прусc ҳуқуқшуноси Карл Готтлиеб Сварез (Сarl Gottlieb Svarez) ҳисобланади. Принципнинг ўзи эса Олий маъмурий суд томонидан 1880 ва 1882 йиллардаги “Kreuzberg” иши бўйича унинг қарорлари билан қўлланилган ва аниқлаштирилган. 

Пруссия полиция ҳуқуқи таркибида бўлган мазкур принцип вақт ўтиши билан бошқа оммавий ҳуқуқ тармоқларига ҳам киритилган. Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа конвенцияси ва европа судлари амалиёти орқали европанинг бошқа ҳуқуқ тизимлари таркибига киритилган .

        Мутаносиблик принципининг ўзига хос хусусиятлари мавжуд.

        Энг биринчи хусусияти, принцип фақат маъмурий органда маъмурий ихтиёрий мавжуд бўлгандагина қўлланилади.

     Қонуннинг 4-моддасида маъмурий ихтиёрийлик (дискрецион ваколат) – маъмурий органнинг қонунчилик доирасида йўл қўйилган чоралардан бирини қонунийликка ва мақсадга мувофиқликка ўзи баҳо бериши асосида ўз ихтиёрига кўра қўллаш ёки тегишли чорани қўллашдан воз кечиш ҳуқуқи эканлиги тушунтирилган.

          Мисол учун, “Адвокатура тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 14-моддаси 4-қисмига кўра, интизомий иш юритишни кўриб чиқиш натижалари бўйича адвокатга нисбатан қуйидаги интизомий жазо чоралари қўлланилиши мумкин:

огоҳлантириш;

лицензиянинг амал қилишини олти ойгача муддатга тўхтатиб туриш;

лицензиянинг амал қилишини тугатиш.

     Мазкур ҳолатда чоранинг қайси бирини қўллаш, иш ҳолатларидан албатта келиб чиқиб, тегишли малака комиссиясининг маъмурий ихтиёрига берилган.

     Уни танлашда эса комиссия, маъмурий ихтиёрийлик мавжудлиги сабабли, қўлланиладиган чоранинг мутаносиблик принципига мувофиқлигини кўриб чиқиши лозим бўлади.

   Ёки, Қонуннинг 56-моддасида маъмурий орган манфаатдор шахснинг илтимосномасига кўра маъмурий ҳужжатнинг мазмунини ўзгартирмаган ҳолда уни тушунтириб бериши, шунингдек ёзувдаги йўл қўйилган хатоларни ва янглишишларни маъмурий ҳужжатнинг моҳиятига дахл қилмаган ҳолда, ўз ташаббусига ёки манфаатдор шахснинг илтимосномасига кўра тузатиши шартлиги белгиланган.

     Яъни, тегишли асослар мавжуд бўлганида, манфаатдор шахс маъмурий ҳужжатни тушунтириб бериш ҳақида илтимоснома берса, маъмурий орган уни тушунтириб бериши шарт. Мазкур ҳолатда унда маъмурий ихтиёрийлик мавжуд эмас ва шу сабабли маъмурий органнинг кейинги ҳаракатига маъмурий тартиб-таомилларнинг мутаносиблик принципи татбиқ этилмайди.

       Ёхуд, Ўзбекистон Республикасининг “Реклама тўғрисида”ги Қонуни 47-моддаси 1-қисми 2-хатбошисига кўра, ишлаб чиқарилиши, реализация қилиниши ёки реклама қилиниши қонунчиликда тақиқланган ёки чекланган маҳсулот тўғрисида реклама тарқатганлик – базавий ҳисоблаш миқдорининг юз баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

     Мазкур нормада жаримани қўлловчи Ўзбекистон Республикаси Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси – маъмурий органга маъмурий ихтиёрийлик берилмаган. Шу сабабли, у реклама қилиниши қонунчиликда тақиқланган маҳсулот тўғрисида реклама тарқатганлик ҳолати аниқланганда, жарима қўлламаслик ҳуқуқи йўқ. Ўз навбатида, нормада жаримани у ёки бу миқдорини белгилаш имкони йўқ, чунки у аниқ бир миқдорда белгиланган (БҲМ 300 баравари).

     Демак, мазкур чорани қўллашда маъмурий орган мутаносиблик принципига риоя қилиш имкони ҳам, ўз навбатида, мажбурияти ҳам йўқ.

     Агар, “жарима солишга сабаб бўлади” жумласини ўрнига, “бўлиши мумкин” деган жумла қўлланилганда, маъмурий органда ушбу чорани қўллаш ёки қўлламаслик ҳуқуқи вужудга келиб, бунда мутаносиблик принципига риоя қилган ҳолда қарор қабул қилиши лозим бўлар эди.

Худди шунингдек, жарима БҲМнинг 200 бараваридан 300 бараваригача миқдорда белгиланганда эди, юқоридаги каби ҳолат юзага келиб, мутаносиблик принципига мувофиқ бўлган миқдорда жарима белгилашга тўғри келар эди.

     Берлин шаҳри Маъмурий суди судьяси Й.Пудельканинг фикрига кўра, мутаносиблик принципини амалда татбиқ этишда қуйидаги тўрт жиҳатни инобатга олиш талаб этилади.

      Аввало, маъмурий органнинг маълум бир хатти-ҳаракати, маъмурий акти легитим (қонуний) мақсадларни амалга оширишга қаратилган бўлиши лозим.

       Иккинчидан, ушбу легитим мақсад “яроқли” бўлиши лозим. Яъни маъмурий орган амалга ошираётган таъсир чораси орқали легитим мақсадга эришиб бўладими ёки йўқми, деган саволга жавоб бериш лозим.

     Учинчидан, маъмурий орган амалга ошираётган таъсир чораси “зарурий” (“керакли”) бўлиши лозим. Яъни амалга оширилаётган таъсир чорасининг А, Б, Д каби вариантлари бўлгани ҳолда ушбу таъсир чораларнинг қай бири легитим мақсадга эришишда энг самарали ва ишончли ҳисобланиши ҳамда манфаатдор шахсга энг кам зарар етказишига эътибор берилиши лозим.

     Тўртинчидан, олдини олиш кутилаётган хавф, зарар ёки эришилиши кутилаётган оммавий манфаат ҳамда таъсир чорасини қўллаш орқали манфаатдор шахсга етказиладиган зарар, эришилиши кутилаётган хусусий манфаат таққосланиши лозим ва шунга қараб ҳаракатланиш талаб этилади.

       Мана шу тўрт жиҳатни эътиборга олган тестдан ижобий ўтган ҳоллардагина тегишли таъсир чорасини қўллаш тўғрисида маъмурий акт ёки хатти-ҳаракат амалга оширилишини қонуний деб баҳолаш мумкин.

     Ўз навбатида, маъмури органлар томонидан қўлланиладиган чораларнинг маъмурий тартиб-таомилларнинг мутаносиблик принципига мувофиқлигини текшириши керакми деган савол туғилади.

     Қонуннинг 19-моддасида маъмурий ҳужжатлар ва маъмурий ҳаракатлар маъмурий тартиб-таомилларнинг принципларига мувофиқ бўлиши кераклиги белгиланган.

   Маъмурий тартиб-таомиллар принципларига номувофиқлик маъмурий ҳужжатларнинг ва маъмурий ҳаракатларнинг бекор қилинишига ёки қайта кўриб чиқилишига олиб келади.

     Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 188-моддаси 3-қисмига кўра, маъмурий органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан шикоят қилиш тўғрисидаги ишни кўриб чиқиш чоғида суд устидан шикоят қилинаётган қарор ёки унинг айрим қисмлари, ҳаракатлар (ҳаракатсизлик) қонунийлигини, устидан шикоят қилинаётган қарорни қабул қилган ёхуд устидан шикоят қилинаётган ҳаракатни (ҳаракатсизликни) содир этган органнинг ёки мансабдор шахснинг ваколатларини текширади, шунингдек устидан шикоят қилинаётган қарор ёки унинг айрим қисмлари ёхуд ҳаракатлар (ҳаракатсизлик) аризачининг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузганлигини аниқлайди.

Бу нормалар чораларнинг мутаносиблик принципига мувофиқлигини текшириш зарурлигини тақозо этмоқда. Шу ўринда, бу масалани хориж қонунчилик ҳужжатларида кўриб чиқсак.

         Масалан, Украина Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги Кодексининг 2-моддаси 2-қисми 8-бандига асосан, ҳокимият субъектларининг қарорлари, ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги устидан шикоят қилинган ҳолларда маъмурий судлар уларнинг мутаносиб равишда, хусусан, инсоннинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва манфаатлари учун ҳар қандай салбий оқибатлар ва ушбу қарор (ҳаракат) эришишга қаратилган мақсадлар ўртасидаги зарур мувозанатни сақлаган ҳолда қабул қилинганлигини (содир этилганлигини) ва бошқа ҳолатларни текширадилар .Шу ўринда амалиётдаги бир мисол билан, нуқтаи назаримизни тушунтиришни давом эттирсак.

       Хусусан, аризачи М.Турсунов (исми шарифлари ўзгартирилган) маъмурий судга ариза билан мурожаат қилиб, унда Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар Тошкент вилоят ҳудудий бошқармаси малака комиссиясининг (кейинги ўринларда – Комиссия) 2022 йил 31 мартдаги ҳамда 2022 йил 28 апрелдаги қарорларини ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

     Тошкент туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 7 июлдаги ҳал қилув қарори билан аризани қаноатлантириш рад этилган ва мазкур қарор Тошкент шаҳар маъмурий суди апелляция инстанциясининг 2022 йил 26 октябрдаги қарори билан ўзгаришсиз қолдирилган.

        Қарорга кўра, Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси Тошкент вилоят ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги малака комиссиясининг 2022 йил 31 мартдаги 3-сонли қарори билан фуқаро П.Алиеванинг мурожаатига асосан адвокат М.Турсуновга нисбатан интизомий иш юритиш қўзғатилган ва интизомий иш юритишни ўрганиш Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси Тошкент вилоят ҳудудий бошқармасига юклатилган.

    Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси Тошкент вилоят ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги малака комиссиясининг 2022 йил 28 апрелдаги 4-сонли қарори билан адвокат М.Турсунов Ўзбекистон Республикаси “Адвокатура тўғрисида” ги Қонуннинг 91-моддаси талабларини бузган деб топилган ҳамда унинг фуқаролик ва иқтисодий ҳамда маъмурий ва жиноий суд ишларини юритиш ихтисослиги бўйича адвокатлик фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқини берувчи лицензияни амал қилишини 3 (уч) ой муддатгача тўхтатиб туриш тўғрисида маъмурий судга мурожаат қилиш белгиланган.

Суд, чоранинг қонуний ва асосли деб ҳисоблаб, аризани қаноатлантиришни рад этган бўлса-да, суд ҳужжатида мутаносиблик принципига мувофиқлиги муҳокама қилинганлиги қайд этилмаган.

     Қарорга кўра, М.Турсунов фуқаро П.Алиева билан битим тузмаган бўлсада, фуқарога адвокат тузилмасининг ҳисоб рақамини бериб, унга 1 000 000 сўм тўлаб беришини айтиб, унинг номидан ҳаракатланиш учун нотариал тартибда тасдиқланган ишончнома расмийлаштириш учун адвокатлик гувоҳномаси ва паспорт нусхаларини фуқаро М.Турсуновга берган.

        Ишнинг бошқа ҳолатлари, хусусиятлари суд ҳужжатларида қайд этилмаган.

    Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2009 йил 14 мартда 1921-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган “Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатаси ҳудудий бошқармалари ҳузуридаги малака комиссиялари тўғрисида”ги Низомнинг 45-бандида малака комиссияси томонидан адвокатга нисбатан интизомий жазо чоралари қўллаш тўғрисида қарор қабул қилинишида, содир этилган ҳуқуқбузарликнинг оғирлиги, унинг содир этилган ҳолатлари, адвокатнинг олдинги фаолияти ва хулқ-атвори эътиборга олиниши белгиланган.

        Комиссия мазкур нормага асосан интизомий чора турини белгилашда юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги битим (шартнома) тузилмаганлиги оқибатида П.Алиевага етказилган зарар, М.Турсуновнинг олдинги фаолияти ва хулқ-атворини аниқлаши ҳамда ҳисобга олиши лозим эди.

   Тегишли шартнома тузилмасдан, юридик ёрдам кўрсатиш тартибининг бузилганлиги давлат билан муносабатларда моддий нуқтаи назаридан оқибати йўқ, чунки, ҳисоб-рақамга тўланган пул маблағи (пул тўланганлиги ва унинг миқдори ҳам суд ҳужжатида кўрсатилмаган) тегишли солиқ солишдан маҳрум этмайди, шунингдек уни яширмайди.

        Мазкур ҳолатларни тўлиқ текшириб, бошқа оғирлаштирувчи ҳолатлар мавжуд бўлмаганида, ушбу ҳолатда қайд этилган Низомнинг 46-бандига асосан чоранинг бошқа енгилроқ, яъни огоҳлантириш ёки лицензиянинг амал қилишини камроқ муддатга тўхтатиб туриш тўғрисида маъмурий судга мурожаат қилиш ҳақида қарор қабул қилиш мутаносиблик принципига мувофиқ бўлар эди.

       Ўзбекистон Республикаси “Адвокатура тўғрисида”ги Қонуннинг 3-моддасида белгиланган истисно ҳолатлардан ташқари адвокат ҳақ тўланадиган бошқа турдаги фаолият билан шуғулланишга ҳақли эмас.

     М.Турсуновнинг фуқаролик ва иқтисодий ҳамда маъмурий ва жиноий суд ишларини юритиш ихтисослиги бўйича адвокатлик фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқини берувчи лицензияни амал қилишини 3 (уч) ой муддатгача тўхтатиб туриш тўғрисида маъмурий судга мурожаат қилиш Комиссиянинг қонуний мақсадга эришиш учун мос ва етарли деб бўлмайди, шунингдек, даромад манбаидан вақтинча айриладиган М.Турсуновга моддий ҳаётида муайян қийинчиликларни туғдиради.

      Баён этилганларни инобатга олиб, Комиссия ўзининг қарорини маъмурий тартиб-таомилларнинг мутаносиблик принципига мувофиқлиги исботлаб бериши лозим эди.

        Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, маъмурий тартиб-таомилларнинг муҳим принципи ҳисобланган, айниқса, маъмурий ихтиёрийликда маъмурий органни “тийиб турувчи”, фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилувчи мутаносиблик принципи судлар томонидан кенг қўлланилиши мақсадга мувофиқ бўлади.

Тошкент туманлараро маъмурий судининг судьялари:

Камилов Босит Захидович

Пўлатов Дилмурод Тожимурот ўғли

25Noy Янгиликлар

СУДЛAР ТОМОНИДAН КОНСТИТУЦИЯВИЙ НОРМАЛАРНИНГ ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИҚЎЛЛAНИЛИШИ

     Аннотация: Барчамизга маълумки, янги таҳрирдаги Конституция ўзгача кўринишда, янги нормалар билан бойитилган ҳолда кенг жамоатчиликка тақдим қилинди. Унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларига, уларнинг қонуний манфаатлари  Конституциянинг асосини ташкил этиб, унга сўзсиз риоя қилиниши алоҳида белгилаб қўйилди. Зеро, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (бундан буён матнда Конституция деб юритилади) 15-моддасининг 2-қисмига кўра, Конституция мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилади ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этади.

       Калит сўзлар: оммавий ҳуқуқ, норматив-ҳуқуқий ҳужжат, дунёвий давлат.

           Судлар томонидан конституциявий нормаларни тўғри ва бир хилда қўлланилишини таъминлаш мақсадида барча инстанция судлари томонидан ишларни кўриб чиқишда Конституция нормаларини тўғридан-тўғри амал қилувчи ҳужжат сифатида қўллаш юзасидан ягона суд амалиёти тўғрисидаги Олий суд Пленумининг 2023 йил 16 июндаги 16-сонли қарори қабул қилиниб, унда Конституция нормалари тегишли қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинишидан ёки мавжудлигидан қатъий назар, Конституциявий Қонун кучга кирган пайтдан эътиборан тўғридан-тўғри амал қилиши, суд ҳужжатларида ҳуқуқий асос сифатида биринчи навбатда, қоида тариқасида, Конституциянинг тегишли нормаларига ва ундан кейин юридик кучига қараб бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, башарти қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар Конституция нормаларига зид бўлганлиги аниқланган тақдирда эса, фақатгина Конституциянинг тегишли нормалари қўлланилиши лозимлиги қайд этилди.

        Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг Қарори қабул қилиниши билан судлар томонидан Конституция нормаларини қўллаш амалиётга жорий қилинди. Бироқ, шу ўринда савол туғилади, амалда низоларни кўриб, ҳал қилишда бу жараён қандай ўзини намоён қилмоқда?! Конституция нормаларини тўғридан-тўғри қўллаш масаласи ҳуқуқни  қўллаш амалиётининг ўта муҳим соҳасига айланмоқда. Шу сабабли ҳам бир қарашда оддий бўлиб кўринган тушунча, амалда алоҳида таҳлилни тақозо этади.

      Назаримда, “Ўзбекистон Республикаси Конституциясини тўғридан-тўғри қўллаш”нинг ягона ва қатъий тушунчаси мавжуд эмас. Қонун ҳужжатларида ва илмий адабиётларда мавжуд бўлган таърифлар ушбу мунозарали масаланинг фақат айрим, баъзан бир-бирини истисно қилувчи томонларини акс эттиради, бу эса унинг назарий жиҳатдан етарлича ривожланмаганлигини кўрсатади. Бинобарин, Ўзбекистон Республикаси Конституциясини тўғридан-тўғри қўллаш билан боғлиқ ёндашувни ишлаб чиқиш илмий тадқиқотнинг долзарб ва муҳим йўналишларидан бири бўлиб кўринади.

        Aммо шуни таъкидлаш жоизки, «Ўзбекистон Республикаси Конституциясини тўғридан-тўғри қўллаш» концепциясининг турли жиҳатлари “амалга ошириш”, “ижро этиш”, “мувофиқлик”, “ҳуқуқни муҳофаза қилиш”, каби ҳуқуқий тоифаларни кўриб чиқиш доирасида кўрилган ва конституциявий ҳуқуқ фани томонидан кенг қамровли тадқиқот объекти бўлмаган.

        Ҳуқуқий таълимотда ҳуқуқни қўллаш ҳамда ҳуқуқни амалга оширишнинг алоҳида шакли сифатида ажратиб кўрсатилган, бироқ ҳуқуқий масалаларни ҳал қилишга қаратилган кучли индивидуал юридик норма сифатида ёритилмаган. Шу боисданми, суд қарорларида Конституция ҳуқуқларни белгиловчи норма сифатида акс эттирилиб, низоларни ҳал қилишда асословчи ҳужжат сифатида қўлланилишида эса бирмунча долзарблик мавжуд.

      Хусусан, маъмурий судларнинг аксарият қарорларида Конституциянинг устунлиги (15-модда), ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиши, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланиши (55-модда) каби умумий нормаларда чегараланиб қолмоқда. Бироқ, Конституциясининг 15-моддасининг сўзма-сўз маъносидан келиб чиқсак, Конституциянинг тўғридан-тўғри таъсирини унга риоя қилиш ва қўллашни  уни амалга оширишдан кенгроқ талқинда ажратиш керак.

Хўш, буни қандай амалга ошириш мумкин? Айнан мана шу нормаларни учта тоифага ажратиб олсак мақсадга мувофиқ бўлади:

  1. Ижтимоий нормалар;
  2. Ҳуқуқий – давлат сифатида қурувчи нормалар;
  3. Дунёвий давлат қуришга замин яратувчи нормалар.

        Жумладан ҳар ким уй-жойли бўлиш ёхуд уй-жойдан маҳрум этилмаслик, тиббий ёрдам, ҳар ким қулай атроф-муҳитга эга бўлиш, таълим олиш ҳуқуқлари ижтимоий соҳа нормаларини қамраб олган. Ҳуқуқий давлат сифатида эса, айнан давлат ҳокимияти ўз фаолиятини халқ манфаатини кўзлаб амалга ошириши, барча ноаниқликлар инсон фойдасига талқин қилиниши, мутаносиблик принципи, инсонга мажбурият юклатиш тақиқланиши, ҳар бир фуқаро давлат ҳимоясида бўлиши, етказилган зарарнинг ўрни давлат томонидан қопланиши, ноқонуний ҳибсга олиш, асоссиз қамоққа олиш ва сақлашга йўл қўйилмаслиги ёинки айбсизлик презумпцияси каби нормалар муҳим аҳамият касб этади. Масалан, янги таҳрирдаги Конституциянинг 41-53-моддаларида ижтимоий, иқтисодий ва маданий нормалар мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, уларда иқтисодий ҳуқуқларга меҳнат ҳуқуқи, мажбурий меҳнатдан озод бўлиш ҳуқуқи, адолатли иш ҳақи олиш ҳуқуқи, хавфсиз иш муҳити, соғлиқни сақлаш ҳуқуқи, уй-жой ҳуқуқи, таълим олиш ҳуқуқи, ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқи, маданият ва урф-одатларни ҳимоя қилиш ҳуқуқи, жамиятнинг маданий ҳаётда иштирок этиш, шунингдек, илмий ютуқлардан фойдаланиш ва ундан фойда олиш ҳуқуқи ва бошқаларни ўз ичига олади. Ушбу моддаларни ўзининг 9-бобида жамлаган  янги таҳрирдаги Конституцияси мазкур ҳуқуқларни иқтисодий, ижтимоий, маданий ва экологик ҳуқуқлар сифатида баён этади.

           Юқорида таъкидлаб ўтилган  соҳа муносабатларини  ҳуқуқий тартибга солиш мавжуд бўлмаганда ёки қонун ва қонуности ҳужжатлардаги нормалар конституциявий қоидаларга зид бўлса, Конституциянинг бевосита таъсири намоён бўлиши назар тутилган.

    Табиийки, судлар томонидан, дейлик оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларни кўришда конституциявий нормаларини бевосита қўллаши айнан низони ҳал қилиш тартиботини қамраб олсагина, уни амалга самарали ошириш имконини беради

    Бироқ, муайян низодаги масалани ҳал қилиш асоси ёритилмаган ҳолда қандай қилиб бевосита қўлланилиши мумкинлиги билан боғлиқ савол туғилади. Конституциявий тартибга солишни талаб қиладиган масалаларнинг тўлиқ рўйхатини тасаввур қилиш қийин, албатта.

Шундай экан, судлар томонидан низоларни ҳал қилишнинг асослантирувчи манбаи сифатида конституциявий нормаларни тўғридан-тўғри қўллаши қуйидаги шартларни тақозо этади, хусусан:

а) Конституция нормасида мустаҳкамланган қоидалар, уларни қўшимча ёхуд махсус тартибга солишни талаб қилмаса, инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари, қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш қоидаларни тартибга солувчи қонун қабул қилиш шарти билан уни қўллаш ҳақида кўрсатмани ўз ичига олмаса;

б) суд Ўзбекистон Республикаси Конституцияси кучга кирганидан кейин қабул қилинган қонун ҳужжатлари Конституциянинг тегишли нормаларига зид эканлигига ишонч ҳосил қилганда;

в) ишларни кўриб чиқиб, ҳал қилишда мазкур ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи қонун ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат мавжуд бўлмаганда.

Конституциявий нормаларни тўғридан-тўғри қўллаш Конституциянинг 15-моддасида белгиланган мажбурий талаб бўлиб, истисносиз барча судларга қаратилган.

Ўтган даврда судлардан жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларини давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги)дан ҳимоя қилишга оид нормаларни татбиқ қилиш талаб этилмаган, боиси давлат бошқаруви узоқ вақт давомида суд назорати доирасидан ташқарида бўлиб келган. Замонавий даврда вазият ўзгарди.

        Хулоса ўрнида айтиш жоизки, айни дамда Конституциянинг зарур ҳолларда умумюрисдикция судлари ва маъмурий судлар томонидан тўғридан-тўғри қўлланилиши ҳам адолат мақсадларига эришишга, ҳам фуқаро, тадбиркор ҳам давлатнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига риоя этилишига ҳисса қўшади. Қолаверса, мазкур ҳолат муайян ишлар бўйича суд муҳокамаси муддатини қисқартиришга кўмаклашиб, фуқароларнинг ишларини оқилона муддатларда кўриб чиқиш ҳуқуқини амалга оширишнинг кафолати бўлади.

       Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқ судлар мустақил ва фақат қонунга бўйсунишини ҳисобга олиб, Ўзбекистон Республикаси Конституциясини барча судлар томонидан тўғридан-тўғри қўллаш орқали инсон ҳуқуқларини самарали ва ўз вақтида ҳимоя қилишни, шахс, жамият ва давлат манфаатларининг уйғунлигини яратиб, жамиятнинг судга бўлган ҳақиқий ҳурматини таъминлайди, бу эса жамият ва шахс ҳаётининг асосий соҳаларини тартибга солувчи конституциявий нормаларнинг аҳамияти ва устуворлигининг исботи бўлади.

Тошкент туманлараро маъмурий суди судьялари

Иноятова Зиёда Тулкуновна ва

Пўлатов Дилмурод Тожимурот ўғли

8Okt Янгиликлар

Бугун Андижон вилоятида ташкил этилган оммавий сайёр қабулда юртдошларимизнинг суд-ҳуқуқ масалалари бўйича мурожаатлари эшитилди.

Олий суд раисининг биринчи ўринбосари Икром Муслимов бошчилигида ўтказилган қабулда 89 нафар фуқаро қабул қилиниб, мурожаатларнинг 69 таси жиноят, 11 таси фуқаролик, 4 таси иқтисодий ҳамда 5 таси маъмурий судловга тааллуқлидир.

Уларнинг 40 таси бўйича ҳуқуқий тушунтириш берилиб, 13 та шикоят ва ариза қонуний кўриб чиқиш учун қабул қилиб олинди. Фуқароларнинг 36 та мурожаати қаноатлантирилди.

image
Skip to content