Gender tengligi va ayollarning huquqlari va ularni himoya qilishni takomillashtirish

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda gender tengligi, ayollar huquqlarini himoya qilish, ularning ijtimoiy-iqtisodiy hayotdagi faolligini oshirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida olib borilayotgan siyosat bu borada izchil islohotlar va amaliy chora-tadbirlar bilan boyitilmoqda. Ayniqsa, ayollarning ta’lim, sog‘liqni saqlash, bandlik, tadbirkorlik, siyosiy ishtirok, oilaviy munosabatlar, huquqiy himoya borasidagi ehtiyojlarini inobatga olgan holda qabul qilingan hujjatlar tizimi xalqaro standartlarga yaqinlashmoqda. 2025-yil 14-martda imzolangan Prezident qarori — PQ–103-sonli “Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaror — aynan mana shu islohotlarning mantiqiy davomi sifatida e’tirof etiladi. Mazkur hujjat jamiyatning eng muhim bo‘g‘ini bo‘lgan oilani mustahkamlash, xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish, ularni ijtimoiy himoya qilish, huquqiy madaniyatni shakllantirish va eng asosiysi, davlat bilan fuqarolar o‘rtasida ishonchli aloqani kuchaytirishga xizmat qiladi. Shu tariqa maqolada qarorning huquqiy ahamiyati, sud tizimi uchun yaratgan yangi imkoniyatlari, amaliyotda uchrayotgan muammolar va ular yechimiga oid takliflar ham bayon etiladi. Maqsad — nafaqat qarorni tushuntirish, balki uni hayotga tatbiq etishda sud tizimi orqali qanday samaradorlikka erishish mumkinligini ko‘rsatishdir.

2025-yil 14-mart kuni qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–103-sonli qarori — “Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” — davlatning oilaviy siyosatni mustahkamlash, gender tengligini ta’minlash, ayollar salohiyatini ro‘yobga chiqarish borasidagi yangi bosqichni boshlab berdi. Ushbu qaror ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida ayollarning munosib ishtirokini ta’minlash, ularni har tomonlama himoyalash va oila institutining barqarorligini oshirishni asosiy maqsad qilib olgan. Qaror bilan 2024–2026-yillarga mo‘ljallangan “Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash milliy dasturi” tasdiqlandi. Ushbu dastur doirasida quyidagi ustuvor yo‘nalishlar ajratib ko‘rsatildi:

1. Ijtimoiy himoya va huquqiy yordamni kuchaytirish

Ayollar va qizlarni tazyiq, zo‘ravonlik va kamsitishdan himoya qilish, huquqiy maslahatlar berish, bepul advokat yollash tizimini kengaytirish ko‘zda tutilgan. “Huquqiy yordam markazlari” tashkil etilishi, oilaviy mojarolar profilaktikasi uchun maxsus konsultatsiya punktlari ochilishi rejalashtirilgan.

2. Bandlik va tadbirkorlikni rag‘batlantirish

Ayollarning tadbirkorlik faoliyati uchun subsidiyalar, imtiyozli kreditlar, biznes-reja tuzishda maslahat xizmatlari, ko‘rgazmalar va grantlar orqali real qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari joriy etilmoqda.

Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha davlat tomonidan qabul qilingan har qanday qarorlar, eng avvalo, ijrosining to‘liq va sifatli ta’minlanishiga tayanadi. Bu jihatdan sud tizimining, xususan ma’muriy sudlarning roli beqiyos. Sudlar nafaqat nizolarni hal qiluvchi organ sifatida, balki qonun ustuvorligini kafolatlovchi, ijroni tahlil qiluvchi va profilaktika vositasi bo‘lib ham xizmat qilmoqda. Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan davlat siyosati doirasida qabul qilingan PQ–103-sonli Prezident qarori o‘zida juda ko‘plab ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy mexanizmlarni mujassam etgan bo‘lsa-da, uning to‘laqonli natija berishi ijro intizomi va tizimli nazoratga bevosita bog‘liq. Sud tizimi doirasida aynan xotin-qizlar bilan bog‘liq nizolarni yuritishda tajribali sudyalar va yordamchilar jamoasidan iborat ixtisoslashtirilgan guruhlar tuzish taklif etiladi. Bu guruhlar ayollar murojaatlarini tez va samarali ko‘rib chiqish, ularni tazyiqdan himoya qilish, stressiz muhitda huquqiy yordam berish imkonini yaratadi.

Oila va xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash, ularning huquq va erkinliklarini ta’minlash, jamiyatdagi mavqeini mustahkamlash – O‘zbekiston Respublikasining ustuvor davlat siyosatiga aylangan. 2025-yil 14-mart kuni qabul qilingan PQ–103-sonli Prezident qarori bu siyosatning amaliy ifodasi bo‘lib, mamlakatda gender tengligi, ijtimoiy adolat va huquqiy himoya tamoyillarini chuqurroq qaror toptirishga qaratilgan. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, qarorning amaliyotda to‘liq va samarali ijrosiga erishish uchun hali yechimini kutayotgan bir qator tizimli muammolar mavjud: idoralararo muvofiqlikning sustligi, huquqiy ongning pastligi, texnik va hujjat tayyorlashdagi xatolar, moliyaviy cheklovlar va boshqalar. Bu esa sud tizimining islohotchi, innovatsion va fuqaroga yaqinlashgan yangi modelini shakllantirmoqda. Xulosa sifatida aytish mumkinki, Prezident qarorining real hayotdagi natijasi uni ijro etuvchi tizimlar faoliyatiga, ayniqsa sud tizimi kabi asosiy huquqiy bo‘g‘inlarning professionalligi va tashabbuskorligiga bevosita bog‘liqdir. Tavsiyalar asosida ishlab chiqiladigan huquqiy, tashkiliy va axborot-kommunikatsiya vositalari yordamida bu jarayonni yanada kuchaytirish, xotin-qizlar uchun yanada adolatli va huquqiy muhitni yaratish imkoniyatini beradi.